W dniach 7-8 grudnia 2022 r. w Sali Kolumnowej Budynku Pomuzealnego Uniwersytetu Warszawskiego odbyła się ogólnopolska konferencja muzykologiczna Słownik muzyków Rzeczpospolitej XVIII wieku: ośrodki – twórcy – dzieła, promująca prace grupy badaczy, która w ciągu najbliższych trzech lat będzie pod kierunkiem dr hab. Ireny Bieńkowskiej z Instytutu Muzykologii UW realizowała projekt obejmujący muzyczne dziedzictwo dawnej Rzeczpospolitej. Program jest prowadzony pod egidą Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, zaś finansowany jest przez Ministra Nauki i Edukacji.
Podczas sesji powitalnej, po słowach zachęty wygłoszonych przez prof. Małgorzatę Karpińską, Dziekan Wydziału Nauk o Kulturze i Sztuce Uniwersytetu Warszawskiego oraz dr hab. Iwonę Lindstedt, prof. UW, dyrektor Instytutu Muzykologii UW, dzieje Rzeczpospolitej XVIII wieku przypomniała uczestnikom spotkania prof. Zofia Zielińska, która wygłosiła wykład pt. Rzeczpospolitej XVIII wieku – doświadczenie niesuwerenności. Z kolei inauguracyjny wykład muzykologiczny zaprezentowała prof. Alina Żórawska-Witkowska – przywołała ona postać nietuzinkowego właściciela jednego z najważniejszych kulturalnych ośrodków Rzeczpospolitej – Nieświeża – Karola Stanisława Radziwiłła „Panie Kochanku”.
Następnie głos zabrała prof. Katarzyna Mikocka-Rachubowa z Instytutu Sztuki PAN, wieloletnia autorka i kierowniczka prac nad Słownikiem artystów polskich i obcych w Polsce działających, dzieląc się ze zgromadzonymi doświadczeniem z prowadzenia projektu. Tuż po niej dr hab. Irena Bieńkowska, kierownik grantu, zaprezentowała założenia i cele projektu Słownik muzyków Rzeczpospolitej XVIII wieku, a prof. Danuta Popinigis przedstawiła raport o stanie prac nad biogramami muzyków działających w Gdańsku.
Pierwsza sesja prowadzona przez prof. Alinę Mądry (UAM), a druga przez dr hab. Annę Ryszkę-Komarnicką (UW) dotyczyła zagadnień związanych z interpretacją źródeł archiwalnych. Jako pierwszy głos zabrał prof. Czesław Grajewski (UKSW), omawiając niebadaną wcześniej od strony muzykologicznej księgę przychodów zakrystii kościoła Bożego Ciała w Krakowie (1711–1787) – w kontekście prac słownikowych źródło to przyniosło nowe dane o muzykach oraz uzupełniło informacje o artystach wcześniej w literaturze już znanych. Prof. Remigiusz Pośpiech (UWr) przybliżył słuchaczom źródła jasnogórskie dotyczące działającej na Jasnej Górze kapeli paulinów, a w następnej kolejności prof. Magdalena Walter-Mazur (UAM, nieobecna podczas obrad, jej referat odczytał student UW, Mariusz Kierasiński) zwróciła uwagę na nieznany dotychczas rękopis z Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, zawierający informację o muzykach jezuickiej bursy w Krakowie w latach 30. XVIII wieku. Ożywioną dyskusję wzbudził referat prof. Agnieszki Leszczyńskiej (UW), dotyczący poloneza Pożegnanie Ojczyzny Michała Kleofasa Ogińskiego i dowodzący, że rzeczywistym autorem tej kompozycji jest Napoleon Sowiński. Na zakończenie obrad pierwszego dnia konferencji zgromadzeni wysłuchali referatu prof. Aliny Mądry (UAM) poświęconego nowo odkrytym źródłom dotyczącym Wojciecha Dankowskiego.
Drugi dzień konferencji rozpoczął się sesją poświęconą postaciom twórców i wykonawców. Prof. Aleksandra Patalas (UJ) zaprezentowała niezwykle interesujące nowe ustalenia dotyczące wczesnych lat życia Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego, a Michał Jagosz (student UW) – nowo pozyskane dane o Mikołaju Zygmuntowskim, wirtuozie wiolonczeli. Czwartą sesję konferencji, poświęconą muzycznemu patronatowi magnaterii świeckiej, wypełniły wystąpienia prof. Szymona Paczkowskiego (UW), dr hab. Anny Ryszki-Komarnickiej (UW) i dr hab. Ireny Bieńkowskiej (UW), dotyczące kolejno kapeli Jakuba Henryka Flemminga, jednej ze śpiewaczek dworu Hieronima Floriana Radziwiłła oraz Michała Kazimierza Ogińskiego jako muzyka-wykonawcy. Tę sesję uwieńczyły dwa komunikaty prezentujące najnowsze ustalenia na temat Wincentego i Franciszka Lesslów autorstwa mgr Tomasza Fatalskiego (doktorant UW) i mgr Jakuba Skrzeczkowskiego (absolwent UW).
Ostatnia sesja była poświęcona patronatowi muzycznego kościoła i została poprowadzona przez prof. Tomasza Jeża (UW). Dr Marek Bebak (UJ) przedstawił imponujące wyniki kwerend, prowadzonych m.in. w Rzymie, na temat muzyków karmelickich działających w Rzeczpospolitej. Mgr Emilia Przybyszewska (doktorantka UAM) zaprezentowała wyniki prac nad twórczością mało znanego kompozytora G. Luny, dzieła którego przechowały się m.in. w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu. Obrady zamknął wykład mgr Alicji Dacewicz, doktorantki Instytutu Badań nad Kulturą Litewską w Wilnie, która przedstawiła panoramę życia muzycznego XVIII-wiecznego Wilna, prezentując muzyczne zespoły działające w ośrodkach zakonnych miasta.
Projekt Słownik muzyków Rzeczpospolitej XVIII wieku ma szansę wnieść istotny wkład w studia nad kulturą muzyczną naszego kraju. Szczególnie cenne jest interdyscyplinarne podejście do badań historii muzyki XVIII wieku, uwzględniające szeroki kontekst kulturowy badanego materiału źródłowego. Mamy nadzieję, że ukończony leksykon będzie użyteczny dla szerokiego grona odbiorców, a – z uwagi na dużą liczbę działających w Rzeczypospolitej artystów pochodzących z innych krajów – wyniki badań przeprowadzonych w ramach grantu posłużą nie tylko polskim badaczom i miłośnikom kultury XVIII wieku.